تا قبل از انقلاب، محلهای در پایتخت وجود داشت که آمریکایی‌ها و خارجی‌ها علاقه‌ی بسیاری به گذران عمر در آن داشتند. این منطقه که با کمک مهندسین آمریکایی و برگرفته از فرهنگ آمریکایی و مدرنیته‌‌ی آن به نیت سکونت خارجی‌ها در ایران در فضایی مدرن احداث شد. از لحاظ منطقه‌ای محلهای که برای احداث این ساز و کار انتخاب شد محلهای جز «خوردین» نیست. در این مقاله از وبلاگ باربری نوبار به گشت و گذار در روزگاران نه چندان دور گذشته می‌پردازیم، عقبه‌ی زمینه‌هایی که بعدها به محله‌ی آمریکایی نشین‌ها و خارجی نشین‌ها معروف شد را، بررسی می‌کنیم، ساختمان‌ها و نهادهای احداث شده در آن را شناسایی کرده، فرهنگ آمریکایی و تاثیراتش بر ایرانیان را بررسی کرده و در نهایت به شرایط کنونی این منطقه می‌پردازیم. با توجه به اینکه این مناطق از پرطرفدارترین مناطق غرب تهران است و بسیاری از افراد تمایل به سکونت درون آن را دارند، خالی از لطف نیست که در ادامه همراه ما باشید.
خوردین کجاست؟
در پاییز سال ۱۳۴۰ و دوره‌ی قاجار، روستایی مسیحی نشین و خوش آب و هوا به نام خوردین یا خورنق به معنای تپه و برجستگی زمین بین روستاهای ونک و فرحزاد، در شش کیلومتری جنوب شرقی امامزاده صالح فرحزاد و دو کیلومتری ده ونک وجود داشت. بر اساس کتاب جغرافیای تهران این روستا شامل تنها ۸۵ سکنه‌ی مسیحی بود. در زمان قاجاریه و دوره‌ی ناصرالدین شاه قاجار، این ده متعلق به مستوفی‌الممالک بوده است و به آستان قدس وقف شد. پس از پایان دوره‌ی قاجاریه و شروع حکومت دوره‌ی پهلوی و رضاشاه، دوباره به دولت متعلق شد. در دهه‌ی ۴۰ و با اضافه شدن محله‌های مدرن شهری به تهران ، این زمین‌ها در ۷ فاز طراحی شدند. در دهه‌ی ۵۰ و دوران پهلوی شرکت‌های آمریکایی با رویای تهرانی امریکایی، شروع به ساخت و ساز در این زمین‌ها کردند. شهرنشینی و زندگی مدرن با سرعت روزافزون در این محله رو به رشد بود. شباهت بسیار زیاد این شهرک با معماری شهرسازی آمریکایی باعث شد تا این محل به نام شهرک غرب معروف شود. فازهای مختلف این شهرک با سرعت شروع به ساخت کردند و خیابان‌ها و بلوارهای عریض و منظم در بطن بقایای کوچه باغ‌های خوردین احداث شدند. همچنان پس از انقلاب و تغییر نام این محله به شهرک قدس، این محله با نام شهرک غرب شناخته می‌شود.
مهندسان آمریکایی با ساخت به روزترین و مدرن‌ترین خانه‌های ویلایی در محلهای خوش آب و هوا، به بازآفرینی دوبار‌ه‌ی خانه‌ی خود آمریکا در ایران پرداختند تا به راحتی مکانی برای هموطنان خود یا مستشاران دیگر کشورهای غربی بسازند. با کمک حکومت پهلوی و نفوذ آمریکایی‌ها، علاوه بر ساخت خانه، مدرسه، دانشگاه و دیگر امکانات رفاهی و تفریحی نیز در این محله احداث شد. با توجه به اینکه شهرک غرب نماد مدرنیسم و نوگرایی چه از لحاظ معماری و چه از لحاظ فرهنگی بود، تصور می‌شد که این محله در تهران هیچ نماد تاریخی و قدیمی نداشته باشد و در یک جمله محله‌ی آمریکایی نشین‌ها و خارجی نشین‌ها باشد.
در زمان قدیم، پاتوق زرتشتیان کجا بوده است؟
باغ‌های معروف خوردین و باغ‌های اطراف آن در روزگاران گذشته پاتوقی برای زرتشتیان ساکن پایتخت بوده‌است و مراسم‌هایی مانند سیزده به در یا چهارشنبه سوری در این باغ‌ها اجرا می‌شد. در حال حاضر چند راس از درختان کهنسال مشهور آن زمان که زرتشتیان کتاب‌های مقدس خود را بر روی آن‌ها قرار می‌دادند بر جای مانده است.
نهاد دانشگاه هاروارد در تهران کجا بوده است؟
در سال ۱۳۴۸ یکی از مدیران و کارآفرینان به نام آن زمان، حبیب لاجوردی، با هدف ایجاد مرکزی برای مطالعات حوزه‌ی مدیریت در ایران برای پرورش مدیران متبحر در تمام رشته‌های اقتصادی و مدیریتی، با همکاری دانشگاه هاروارد آمریکا به تأسیس «مرکز مدیریت ایران» پرداخت. این مرکز مطالعاتی با هدف تربیت مدیرانی قابل، با اشاعه‌ی فرهنگ آمریکایی و غربی در ایران در زمینه‌ی رشته‌های اقتصادی و صنعتی شروع به همگام سازی خود با جدیدترین تحولات و داده‌های غربی و آمریکایی کرد.
محمد تقی برخوردار که به عنوان پدر صنایع خانگی ایران شناخته می‌شد و به تاسیس کارخانجات قوه پارس( اولین تولید کننده‌ی باتری در ایران)، پارس الکتریک(اولین تلویزیون ساخت ایران) و کارخانجات متعدد دیگر در زمینه‌ی لوازم خانگی تا آن زمان پرداخته بود نیز؛ نقش مهم و اساسی در بنیان‌گذاری نهاد دانشگاه هاروارد در ایران داشت. همچنین به همراه دوازده نفر از افراد برجسته‌‌ی اقتصادی عضو هیئت امنای این دانشگاه شدند.
با وقوع انقلاب اسلامی و پس از مصادره‌ی اموال و دارایی‌های سرمایه‌داران، دانشگاه امام صادق در دوره‌ی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۶۱ در موسسه‌ی هاروارد شروع به فعالیت کرد. اولین اقدام این موسسه تغییر هیئت امنا و اساتید و همچنین انتقال مالکیت آن به حسینعلی منتظری از مراجع تقلید شیعه دوازده امامی، شروع به کار کرد. این دانشگاه در حال حاضر رشته‌های گروه معارف و الهیات را ارائه می‌دهد.
برج خیام کجاست؟
یکی از سازه‌های قدیمی و معروف در شهرک غرب، برج خیام است. این برج که نام اصلی آن برج زمرد بوده است، جز برج‌های معروف شهرک‌های مهندسی ساز تهران هست. این سازه یکی از برج‌های آمریکایی معروف است که در زمان قبل از انقلاب و ساخت خود از دسته سازه‌های بلند تهران در محله‌ی مهاجرین و آمریکایی نشین‌ها شناخته می‌شد و یکی از مقاصد اصلی مهاجرین غربی برای انتخاب منزل بود.
تاریخچه‌ی برج خیام
در زمان قبل از انقلاب که تاریخ ساخت این برج است، شرکت استارتر که از شرکت‌های ساخت و ساز به نام بود، شروع به احداث پروژه‌ی برج زمرد که بعدها بعد از انقلاب به برج خیام تغییر نام داد، کرد. این شرکت این سازه را در یکی از بهترین مناطق شهرک غرب و لاکچری‌ترین محله‌های تهران احداث کرد. به جهت اینکه سازنده این بنا شرکت شاهگلی بوده است، این بنا با نام برج شاهگلی نیز شناخته می‌شود. عمر این سازه به بیشتر از ۴ دهه می‌رسد و همچنان با توجه به استفاده از متریال مصرفی بسیار با کیفیت و همچنین، سرویس‌های سالانه مستمر، برج خیام یکی از ساختمان‌های پرطرفدار برای سکونت در تهران است.
اطلاعات برج خیام
برج خیام با داشتن ۲۷ طبقه و ارتفاع تقریباً ۱۰۲ متری یکی از برج‌های مرتفع در زمان قبل از انقلاب بوده است. این برج در محله آمریکایی نشین‌ها واقع شده و به گونه‌ای ساخته شده است که به تمامی امکانات درون شهرک غرب دسترسی داشته باشد. نحوه نقشه کشی این برج به طوری است که در انتهای هر راهرو یک ساختمان دیگر وجود دارد. از امکانات فراهم شده در این برج در زمان قبل از انقلاب برای مهاجرین و غربی‌ها می‌توان به تراس و فضای سبز، استخر، پارکینگ، لابی ۲۴ ساعته، سالن ورزشی و سالن اجتماعات اشاره کرد. این برج به گونه‌ای جلوتر از زمانه خود ساخته شده که حتی در حال حاضر و پس از قریب به ۴۰ سال، همچنان از برج‌های لوکس و گران قیمت در تهران به شمار می‌رود.
لینک مرتبط: محله‌های لوکس و گران قیمت کرج
کوی صاحبقرانیه
در زمان ناصرالدین شاه قاجار دهی به نام «حصارملا» وجود داشت. از آنجایی که این ده در منطقه شمیرانات کنونی قرار داشت و از آب و هوای مطبوعی برخوردار بود توجه اهل قاجار را به خود بسیار جلب نموده بود. در پی این معروفیت، ناصرالدین شاه دستور داد تا برای سوگلی خود زبیده خاتون یا امینه اقدس، عمارت و باغی حاضر ساخته و از طرف ایشان به سوگلی هدیه داده شود. با توجه به نام این سوگلی این منطقه پس از آن به اقدسیه معروف شد. تا زمان پهلوی اول و حکومت رضا شاه این منطقه بیشتر کاربرد کشاورزی داشت ولی با شروع دهه ۳۰ و ارتباطات بین ایران و آمریکا، این منطقه نیز شامل تغییرات مدرنیسم گشت و به محلهای مسکونی و بسیار گران قیمت با ویلاهای ۱۰۰۰ متری جهت سکونت مستشاران آمریکایی و غربی و همچنین دولت مردان و متمولان آن زمان تبدیل شد.
اولین نمونه‌های ویلاهای کوی صاحبقرانیه که توسط آمریکایی‌ها ساخته شد، به وسیله‌ی سرمایه‌دار مشهور آمریکایی، وینتروپ راکفلر، پنجمین فرزند بزرگ‌ترین سرمایه‌دار تاریخ معاصر جهان، افتتاح گشت.
این شهرک محله‌ی مهاجرین و آمریکایی‌های آن زمان، و همچنین، افراد مرفهی که زندگی در محله‌ی آمریکایی نشین‌ها را دوست می‌داشتند، بود. در آن زمان امکاناتی نظیر سیستم اکو، تلفن خودکار، پارکینگ و … که برای آمریکایی‌ها و درجه‌داران ارتش که از دولتمردان و متمولان آن زمان بودند، در این شهرک تعبیه شده بود.
تاثیرات فرهنگ آمریکایی در ایران چه بود؟
پس از ورود و سکونت مستشاران آمریکایی و ساختن شهرک‌هایی به عنوان محله‌هایی برای آمریکایی‌ها، ساکنان آمریکایی و غربی این شهرک‌ها به این نتیجه رسیدند که تنها داشتن منزلی مشابه به منزل خودشان و امکانات مدرن کافی نیست. با کمک گرفتن از دولت پهلوی دوم، در این شهرک شروع به ساخت ورزشگاه‌ها، مدارس، پارک‌ها و مکان‌های تفریحی مطابق با فرهنگ آمریکایی و علایق آن‌ها کردند. با راه اندازی مکان‌های آموزشی و تربیتی فرهنگ آمریکایی در ایران اشاعه یافت. از جمله تاثیرات فرهنگ آمریکایی در ایران می‌توان به علاقه به مدرنیته، حقوق زنان، لیبرالیسم، تجمل گرایی مدرن، موسیقی‌های غربی، نظام آموزشی متفاوت، ورزش‌های غربی مانند تنیس و … اشاره کرد.
مدرسه‌ی آمریکایی‌ها
از جمله این مکان‌ها می‌توان به مدرسه‌ای که از پاساژ ایران زمین شروع می‌شد و تا ابتدای میدان صنعت ادامه می‌یافت اشاره کرد. در این مدرسه امکانات فوق لاکچری مانند زمین تنیس، زمین فوتبال، زمین بسکتبال، سالن اجتماعات، سالن سینما، اتاق رختکن جداگانه برای دختران و پسران و کلاس‌های متعدد وجود داشت.
این مدرسه به قدری پهناور بود که دانش آموزان درون آن گم می‌شدند و به قدری گران بود که اکثریت جامعه ایرانی توانایی تحصیل در آن را نداشتند. پس از انقلاب این مدرسه به دو مدرسه مجزا و مکان‌هایی مانند مغازه و دیگر مراکز اقتصادی تبدیل شد. از جمله مراکز اشاعه فرهنگ آمریکایی در ایران همین مدرسه بود.
شهرک غرب کنونی
در روزگار کنونی و پس از انقلاب اسلامی شهرک غرب به شهرک قدس، تغییر نام داد. بسیاری از ایرانیان هر زمان صحبت از مناطق گران قیمت در تهران می‌شوند به یاد شمال تهران می‌افتند؛ در صورتی که، شهرک غرب همچنان از مراکز گران قیمت و پرطرفدار در غرب تهران جهت سکونت است. از بهترین خیابان‌های شهرک غرب می‌توان به خیابان مهستان، دادمان، ایران زمین، سیمای ایران و هرمزان اشاره کرد. این شهرک دارای شش فاز است.
مراکز خرید معروف شهرک غرب
از مراکز تجاری و پاساژهای معروف تهران در شهرک غرب به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- مجتمع تجاری میلاد نور
این مجتمع دارای مجموعا ۱۱ طبقه شامل سه طبقه پارکینگ، دو طبقه همکف و شش طبقه ساختمان است. میلاد نور از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین مجتمع‌های تجاری در این منطقه است.
- مجتمع تجاری شهرک غرب
در بلوار فرحزادی و روبروی میلاد نور، این مجتمع تجاری که مرکز فروش انواع لوازم الکتریکی شامل موبایل، کامپیوتر، کنسول بازی، پرینتر و دیگر لوازم جانبی آن‌هاست، قرار دارد.
- مرکز خرید ایران زمین
این مجتمع تجاری شامل ۱۰۰ واحد تجاری شامل فروشگاه‌های لباس مردانه، زنانه، بچه‌گانه، لوازم خانگی و لوازم زینتی است.
- مرکز خرید لیدوما
مرکز خرید لیدوما که جنب مجتمع میلاد نور است نیز از مراکز خرید تازه تاسیس در منطقه شهرک غرب است.
جمع بندی
در این مقاله از وبلاگ باربری نوبار به بررسی تاریخچه محله‌های آمریکایی نشین تهران در زمان قبل از انقلاب و تغییرات آن بعد از انقلاب پرداختیم. محله شهرک غرب جز مناطق گران قیمت و لاکچری تهران محسوب می‌شود و قلب مدرنیته تهران است. در صورتی که قصد اسباب کشی و خرید یا اجاره منزل در منطقه شهرک غرب را دارید آشنایی با بهترین باربری در غرب تهران برای شما بسیار مفید است.
سوالات متداول
- محله‌ی آمریکایی نشین تهران کجا است؟
محله‌ی آمریکایی نشین‌ها در زمان قبل از انقلاب که به شهرک غرب معروف است، در حال حاضر بر روی نقشه به عنوان شهرک قدس نشانه گذاری شده است.
- برج خیام در کدام منطقه واقع است و چند طبقه دارد؟
برج خیام یا برج زمرد در شهرک غرب توسط مهندسان آمریکایی ساخته شده و دارای ۲۷ طبقه است.
- پاساژهای معروف شهرک غرب کدامند؟
از پاساژها و مراکز خرید معروف در شهرک غرب می‌توان به مجتمع تجاری میلاد نور، گلستان، لیدوما، ایران زمین و شهرک غرب اشاره کرد.
